پیام شیعه | Shia

آراء و نظرات محی الدین عربی درباره روزه

✍️از جمله مباحث جنجالی مابین موافقان و مخالفان محی الدین عربی ، نظریه پردازی های انحرافی و فتاوی شاذ او در مبحث روزه  می باشد که بشرح ذیل به نقد و بررسی اجمالی آن می پردازیم ، البته رویکرد ما در این واکاوی انتقادی ، اثبات مذهب ابن عربی نیست زیرا در مقالات و مباحث گذشته تفصیلاً  به آن پرداخته ایم ، لیکن انگیزه ما در بحث ما نحن فیه ، اثبات سطحی نگری محی الدین و از سویی دیگر اثبات هم افق بودن افکار او با امثال ابن تیمیه و نواصب می باشد :

اگر روزه دار عمدا چیزی بخورد یا بیاشامد نه قضا دارد و نه کفاره ⁉️

ابن عربی بر خلاف اجماع تمام مسلمین ( اعم از شیعه و اهل سنت ) در فتوایی شاذ در فتوحات مکیه ( ج 9 ص 208 ) می گوید :

من أکل أو شرب متعمدا ...  أقول : إنه لا قضاء علیه و لا کفارة، فإنه لا یقضیه أبداً ، فان الفرائض،عندنا،المقيدة بالأوقات،إذا ذهب وقتها بتعمد من الواجبة عليه،لا يقضيها أبدا مطلقا.

اگر روزه دار از روی عمد چیزی بخورد یا بیاشامد، به  اعتقاد من ، نه قضا و نه کفاره بر او واجب نیست و نظر من در مورد سایر واجبات نیز همین است .

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) و ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

✔️اجماع علمای اهل سنت ( مذاهب اربعه فقه شافعی ، مالکی ، حنبلی و حنفی ) بر آن است که اگر روزه خواری ، از روی عمد و انکار یکی از ضروریات دین باشد ، کفر و در غیر این صورت ( فسق ) محسوب می گردد و بر شخص قضای روزه و کفاره واجب می گردد و بهتر است از سهل انگاری خویش توبه و استغفار نیز بنماید .

(1) - ابن عبدالبر که یکی از علمای بزرگ اهل سنت است در کتاب ( الاستذکار ج 1 ص 77 ) می گوید :

( وَأَجْمَعَتِ الْأُمَّةُ وَنَقَلَتِ الْكَافَّةُ فِيمَنْ لَمْ يَصُمْ رَمَضَانَ عَامِدًا وَهُوَ مُؤْمِنٌ بِفَرْضِهِ وَإِنَّمَا تَرَكَهُ أَشَرًا وَبَطَرًا تَعَمَّدَ ذَلِكَ ثُمَّ تَابَ عَنْهُ - أَنَّ عَلَيْهِ قَضَاءَهُ فَكَذَلِكَ مَنْ تَرَكَ الصَّلَاةَ عَامِدًا )

یعنی : ( امت درباره‌ی کسی که عمدا رمضان را روزه نگرفته و به فرض بودن آن ایمان دارد و بلکه از روی غرور و تکبر آن را ترک نموده سپس توبه کرده اجماع کرده‌اند که باید قضایش را به جای آورد و همچنین حکم درباره تارکِ نماز نیز همین است ) .

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

(2) - ابن قدامه مقدسی نیز که از علمای برجسته اهل سنت است در کتاب ( المغنی ج 3 ص 130) می گوید :

(  لَا نَعْلَمُ فِي ذَلِكَ خِلَافًا ؛ لِأَنَّ الصَّوْمَ كَانَ ثَابِتًا فِي الذِّمَّةِ ، فَلَا تَبْرَأُ مِنْهُ إلَّا بِأَدَائِهِ ، وَلَمْ يُؤَدِّهِ ، فَبَقِيَ عَلَى مَا كَانَ عَلَيْهِ )

یعنی : ( در این مورد اختلافی سراغ نداریم؛ زیرا روزه ثابت و بر ذمّه باقی می‌ماند و از عهده‌اش نمی‌رود مگر با ادای آن ) .

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

(3) - در کتاب فتاوى اللجنة الدائمة ( ج 10 ص 143 ) فتوای ( 6060) آمده :

من ترك الصوم جحدا لوجوبه فهو كافر إجماعا و من تركه كسلا وتهاونا فلا يكفر و عليه قضاء ما تركه مع التوبة إلى الله سبحانه.

یعنی : ( کسی که روزه را از روی انکار وجوبش ترک گوید به اجماع کافر است، و آنکه از روی تنبلی روزه نگیرد کافر دانسته نمی‌شود و باید قضای آن روزه‌هایی که ترک گفته را به جای آورد و همراه آن توبه کند . )

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

✔️بعد از آنکه اجماع اهل سنت را بشرح فوق دانستیم ، اکنون به تشابه فتاوی ابن تیمیه و ابن عثیمین که هر دو از نواصب و دشمنان سرسخت امیرالمومنین و اهل بیت ( علیهم السلام ) می باشند ، بشرح می پردازیم :  

الف ) ابن تیمیه در کتاب الفتاوی الکبری ( ج 5 ص 377) همانند ابن عربی می گوید :

( وَلَا يَقْضِي مُتَعَمِّدٌ بِلَا عُذْرٍ صَوْمًا وَلَا صَلَاةً وَلَا تَصِحُّ مِنْهُ )

یعنی : شخص مُتعمِّد و بی‌عذر ، مطلقاً نه روزه و نه نمازِ قضا بر او واجب نیست و اصلاً ( قضای روزه و نماز او نیز ) صحیح نیست .

👈برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

ب )  ابن عثیمین نیز در کتاب مجموع فتاوى ورسائل العثيمين ( ج 19 ص 89 ) دقیقاً با عبارات ابن عربی می گوید :

( أما لو ترك الصوم من الأصل متعمداً بلا عذر فالراجح أنه لا يلزمه القضاء، لأنه لا يستفيد به شيئاً، إذ أنه لن يقبل منه، فإن القاعدة أن كل عبادة مؤقتة بوقت معين فإنها إذا أخرت عن ذلك الوقت المعين بلا عذر لم تقبل من صاحبها فإن القاعدة أن كل عبادة مؤقتة بوقت معين فإنها إذا أخرت عن ذلك الوقت المعين بلا عذر لم تقبل من صاحبها )

یعنی : ( اما اگر روزه را از اساس از روی عمد و بدون عذر ترک گوید راجح آن است که قضا برای وی لازم نیست؛ زیرا از آن فایده‌ای نمی‌برد و از او پذیرفته نمی‌شود چرا که قاعده این است که هر عبادت دارای وقت معینی است و هرگاه بدون عذر از آن وقت به تاخیر افتد از صاحبش پذیرفته نمی‌شود )

👈برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره : افق فکری ابن عربی با ابن تیمیه و ابن عثیمین آن قدر نزدیک است که گویا یک روح در سه بدن می باشند ، حتی الفاظ آنها نیز بنحو شگفت انگیزی شبیه به یکدیگر می باشد ، بعنوان نمونه این عبارت محی الدین را ( فان الفرائض،عندنا،المقيدة بالأوقات،إذا ذهب وقتها بتعمد من الواجبة عليه،لا يقضيها أبدا مطلقا ) با این عبارت ابن عثیمین ( فإن القاعدة أن كل عبادة مؤقتة بوقت معين فإنها إذا أخرت عن ذلك الوقت المعين بلا عذر لم تقبل من صاحبها ) مقایسه نمائید .

ابن عربی در فتوحات مکیه ( چهار  جلدی ) ( ج 1 ص 652) درباره روزه حضرت مریم (س) و مقایسه آن با روزه حضرت داوود (ع) می گوید :

( بهترین روزه و معتدل ترین روزه، صوم یک روز درباره خودت و صوم یک روز درباره پروردگارت و بین آن دو ، افطار کردنِ یک روز می باشد و  این روزه مریم علیها السلام است ، او چون می دید مردان یک درجه بر او برتری دارند و شهادت دو زن ، برابر با شهادتِ یک مرد است ، لذا با خود گفت : روزه داشتن دو روزِ من ، به منزله یک روزِ مردان است ، بنابر این با این روزه گرفتن مضاعف ، به مقام مردان رسید و در فضیلت روزه با داود علیه السلام برابر گردید ).  

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره :

الف ) از محی الدین عربی که زن را موجودی طفیلی و فی نفسه ناقص معرفی نموده و متأثر از احادیث جعلی ( اسرائلییات ) او را خلق شده از دنده چپ آدم (ع) می داند ، دور از انتظار نیست که درباره حضرت مریم (س) نیز اینگونه گستاخانه سخن بگوید . ان شاء الله در مباحث آتی به نقد و بررسی این موضوع بصورت مستوفی و مجزا خواهیم پرداخت .

ب ) گوهر وجودی مرد و زن به تصریح این آیه (  خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا ) و نیز روایات صحیح وارده در منابع شیعه ، یکی است و راه رسیدن به کمال برای هر دو آنها نیز فقط ایمان و عمل صالح می باشد کمااینکه قرآن کریم می فرماید : مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ (97 نحل) ( یعنی : هر کس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به جای آرد ما او را به زندگانی خوش و با سعادت زنده ابد می‌گردانیم و اجری بسیار بهتر از عمل نیکی که می‌کردند به آنان عطا می‌کنیم.) قرآن هرگز نفرموده که زنان برای رسیدن به مقام مردان می بایست دو برابر مردان عمل صالح انجام دهند ، اصلاً ملاک ارزشیابی عمل از نظر قرآن ، تقوا و حُسنِ فاعلی و فعلی است ، از نگاه قرآن (  أَحْسَنَ عَمَلاً ) ملاک است نه (  أَکثَرَ عَمَلاً ) .و همچنین در قرآن کریم می فرماید : ( وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ ) یعنی روزه داری مردان و زنان را در کنار یکدیگر آورده و سپس می فرماید : ( أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا ) و نفرموده اجر روزه داری مردان بیشتر از زنان است . فلذا توجیهات ابن عربی مبنی بر اینکه زن برای رسیدن به مقامات معنوی مردان می بایست دو برابر آنها اعمال عبادی انجام دهد ، از نظر قرآن مردود است .

ابن عربی در فتوحات مکیه ( ج 2 ص 375 ) متأثر از افکار نواصب و بنی امیه ، درباره روزه ی عاشورا می گوید :

روزه‌‌‌‌ی عاشوراء ،کفاره‌‌‌‌ی گناهان سال گذشته است و برای طی نمودنِ مراحلِ سُلوک ، با روزه گرفتن در تمامِ سال ،برابری می کند . کسی که بخواهد به مقامِ فنای در احدیّتِ ذات ، نائل شود ، می بایست در روز عاشورا ، روزه بگیرد تا از برکاتِ آن به بالاترین مرتبه ی تقرّب و جمعِ بینِ قُرب فرائض و نوافل دست یابد . براستی چنین فردی از دو شهود و دو تَجلّی برخوردار می گردد .

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره :

الف ) ابن عربی به یک روایت جعلی از کتاب صحیحِ مُسلِم ،در ارتباط با ثواب روزه ی عاشورا نیز استناد کرده ، در صورتیکه در کتاب مذکور ( صحیحِ مُسلِم ) احادیث دیگری از رسول اکرم (ص) نقل شده که با وجوبِ روزه ی ماه مبارک رمضان ، روزه ی عاشورا ، منسوخ گردیده است . ⁉️ شگفت انگیز است که محی الدین عربی علیرغم کثرت این روایات و نیز صحیح بودن اسنادشان ، با بی اعتنایی به آنها فقط به روایت جعلی ثواب روزه عاشورا اکتفاء و آنرا موید نظریه خود دانسته است .

ب ) با احتمال تقیه ابن عربی نیز نمی توان رویه غلط وی را توجیه کرد ، زیرا اگر او بجای این مهملات و لاطائلات درباره ثواب روزه عاشورا ، به اثبات منسوخ شدن روزه عاشورا می پرداخت و به روایات صحیح مسلم نیز استناد می کرد ، هرگز به شیعه بودن متهم نمی گردید .

👈 برای مشاهده چند نمونه از روایات صحیح مسلم درباره منسوخ شدن روزه عاشورا ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

ج ) محمد ناصرِ آلبانی که از بزرگترین محدثان و فقهای اهل سنت می باشد . احادیث مرتبط با روزه ی عاشورا و شادی و سرور در آن را جعلی دانسته و می گوید :

دشمنانِ حسین رضی الله عنه کسانی هستند که احادیثی در فضیلت روزه ی عاشورا و سرمه کشیدن و اطعام در این روز جعل نمودند و هدف آنها از این کار ، مقابله با شیعیان بود ، زیرا شیعه ، عاشورا را بخاطر شهادتِ حسین رضی الله عنه ، روز حُزن و اندوه می دانند .

آلبانی در ادامه می نویسد : مجد الدین لغوی ( که از علمای بزرگ اهل سنت است ) تصریح کرده :

👈 آن چه كه در فضيلت روزه‏ ی عاشورا و نماز، انفاق، خضاب كردن، روغن زدن و سرمه كشيدن در آن روز بيان شده ، همگی از بدعت‏هاى قاتلين امام حسين‏ رضى اللَّه عنه‏ می باشد و از نظر من ، حتی سُرمه كشيدن در روز عاشورا نشانه‏ی دشمنى با اهل بيت‏(ع) بوده‏ و ترك آن واجب است . ⛔️🔥

📚(( کتاب تمامُ المِنَّة فی التعلیق علی فقه السُّنَّة ، ص 412 ))

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره :

(1) - عبد الرؤف مَناوی که یکی از علمای بزرگ اهل سنت است در ( کتاب فیض القدیر ج 6 ص 236 ) و ابن مُلَقِّن شافعی  نیز در ( کتاب التوضیح لشرح الجامع الصحیح ج 13 ص 542 ) احادیث مربوط به روزه ی گرفتن در عاشورا را از جعلیات بنی امیه می دانند .


(2) - یکی از توجیهات واهی طرفداران ابن عربی این است که می گویند ( او در میان اهل سنت پرورش یافته و فقط به احادیث آنها دسترسی داشته فلذا طبیعی است که بر اساس روایات آنها ، اینگونه به ابراز نظر به پردازد . )

در پاسخ می گوئیم :

اولاً : خیلی از نظریه پردازی های محی الدین عربی مغایر نص قرآن کریم می باشد ، مانند آنچه درباره روزه حضرت مریم  ( س ) بدان اشاره نمودیم .

ثانیاً : فتاوی و نظرات ابن عربی عمدتاً شاذ بوده و با فتاوی و آرای قاطبه علمای اهل سنت مخالف می باشد .

ثالثاً : علمایی سنی مذهب مانند : ابن عبدالبر ، ابن قدامه مقدسی ، محمد ناصر آلبانی ، عبدالرئوف مناوی ، ابن ملقّن شافعی که به نظرات آنها در بالا اشاره شد نیز همانند محی الدین عربی به همان صِحاحِ سِتّه دسترسی داشته اند لیکن همانطوریکه تاکنون دربالا توضحیح دادیم هیچ کدام از آنها در باب مسائل روزه ، دچار مهمل گویی مانند ابن عربی نشده است .

رابعاً : قابل تأمل آنکه ، محمد ناصر آلبانی ، عبدالرؤف مناوی و ابن ملقّن شافعی ، روزه عاشورا را سنّت بنی امیه دانسته و احادیث مرتبط با آن را نیز بر اساس تحقیق در همان منابع اهل سنت جعلی می دانند ، اما ابن عربی با آن همه ادعا مبنی بر رسیدن به حقایق باطنی قرآن و چندین جلد قلم فرسائی پیرامون تفسیر و تأویل و علوم غریبه و نیز ادعای نُه بار رفتن به معراج ، از فهم اینگونه مسائل عاجز و در میدان معارف راجل است فلذا به استناد احادیث جعلی معتقد به ثواب روزه عاشورا و برکات آن در سلوک شده است .

نتیجه :

(1)- نظرات ابن عربی و فتاوی او درباره روزه ، مخالف نص و مغایر با اجماع امت اسلام ( اعم از شیعه و سنی ) می باشد .

(2) - بررسی آراء و نظرات ابن عربی در مبحث روزه ، همانند سایر آراء وی ، حاکی از سطحی نگری و ساده اندیشی او و نیز عدم بضاعت علمی و معرفتی نسبت به حتی ظواهر قرآن و سنت است تا چه رسد به باطن آن .

(3) - در آرای محی الدین عربی ( بعنوان نمونه نظریه او درباره روزه عاشورا ) عمق کینه و عناد او با شیعه و خاندان عصمت و طهارت (ع) و نیز پیروی متعصبانه وی از افکار بنی امیه ، کاملا مشهود است . ضمناً ادعای تقیه و یا مستضعف بودن او نیز که توسط برخی هواداران او ( مانند محمد حسن وکیلی ) مطرح شده نیز منتفی است زیرا همانطوریکه دربالا اشاره نمودیم نامبرده به هر دو دسته روایات مبنی بر ثواب روزه عاشورا و نیز روایات منسوخ شدن آن در کتاب صحیح مسلم ( که خودش بدان استناد نموده ) دسترسی داشته لیکن او از بین این دو دسته روایت ، خبر جعلی را انتخاب کرده تا نظر افراطی وی که هم سو با دشمنان اهل بیت (ع) است را توجیه کند ، در صورتیکه اگر این موضوع را اصلا مطرح نمی کرد و یا به اخبار منسوخ شدن روزه عاشورا از همان کتاب صحیح مسلم استناد می کرد ، هیچ مشکلی برای تقیه ی مفروض وی پیش نمی آمد . از طرفی اینکه نخواسته و یا نتوانسته همانند آلبانی و دیگران به جعلی بودن روایات مزبور پی ببرد ، مبیّنِ بی بهره بودن او از فقه الحدیث و فقه القرآن می باشد .

(4) - ابن عربی به اذعان علمای بزرگی مانند علامه سید جلال الدین آشتیانی خصم الدّ شیعه و در تتبع اخبار و تشخیص احادیث جعلی از اخبار صحیح بسیار ساده اندیش و ساده لوح بوده و اغلب رویکردی متعصبانه دارد .

(5) - با توضیحات فوق روشن شد که محی الدین عربی از فهم ساده ترین مسئله قرآن که یک طلبه ساده اهل سنت نیز آن را بخوبی از ظواهر قرآن و سنت می فهمد نیز عاجز و راجل است ، اما با کمال تأسف آقای محمد حسن وکیلی در کتاب ( محی الدین عربی شیعه خالص ص 15 و 16) با جسارت به مقام شامخ فقها و علمای شیعه ، آنان را ریزه خوار سفره ابن عربی می داند ،⁉️

عین عبارت آقای وکیلی این است :

 (( باری ، محی الدّین حق بزرگی بر گردن عالمان شیعی دارد و فقط به برکت آراء و آثار او بود که توفیق معرفت اجمالی آیات و روایات معارفی شیعی فراهم شد و مخالفان وی از علامه مجلسی ثانی و شیخ احمد احسائی و تا مرحوم میرزا مهدی اصفهانی و ... نیز خواسته یا ناخواسته بر سر سفره او نشسته اند و اگر هم به گمان خویش مطلبی علمی در برابر وی آورده اند باز اساسش را از خود وی گرفته و با تغییراتی بر ضد خود او به کار بسته اند . ))

👈 برای مشاهده سند ( اینجا ) کلیک کنید . 👉

تبصره :

درباره این سخن آقای وکیلی باید گفت : 

 زهی خیال باطل ، هرگز فقها و علمای شیعه ریزه خوار سفره اقطاب صوفیه همانند ابن عربی و امثالهم نبوده و نیستند ، بلکه در طول تاریخ شیعه ، این اعاظم پیوسته بر سر سفره ی قرآن و اهل بیت ( علیهم السلام ) نشسته و از مواهب و معارف این خاندان (ع) بهره مند می باشند . ( اعلی الله مقامهم و ادام الله ظلّهم )

        زاهد و عابد و صوفی همه طفلانِ رهند

        مرد اگر هست بجز عالِمِ ربّانی نیست

برگرفته از دروس نقد تصوف سید رضا نوعی ( حکیم )